Thai chậm phát triển

Hội chứng thai chậm tăng trưởng trong tử cung, gọi tắt là IUGR, xảy ra ở khoảng 3-5% trường hợp mang thai. Đây là tình trạng sự tăng trưởng của thai nhi bị hạn chế; do đó, em bé sẽ nhỏ hơn so với bình thường.

Phán đoán thai chậm phát triển

Thông thường kích thước vòng bụng của người mẹ sẽ phát triển tương đương; do vậy được so sánh với số tuần mang thai. Mặc dù kích thước này ở mỗi mẹ bầu là khác nhau nhưng vẫn có những dấu hiệu tiêu chuẩn cho biết em bé đang phát triển ở bên trong ra sao. Ví dụ, vào cuối giai đoạn đầu (ở tuần 12), tử cung của người mẹ thông thường sẽ phát triển đến vùng xương mu. Đến khi thai 20 tuần thì phần trên cùng của tử cung (hay còn gọi là đáy tử cung) sẽ cao ngang rốn của người mẹ.

Tuy nhiên, cách chẩn đoán chính xác nhất phải do bác sĩ:

Khi đi khám thai định kỳ, mẹ bầu sẽ được kiểm tra sự phát triển của tử cung bằng cách sờ nắn bụng. Cách này sẽ giúp bác sĩ có được những thông tin hợp lý về việc em bé có đang phát triển bình thường hay không. Chiều cao tử cung, nghĩa là đo từ phần trên cùng của tử cung cho đến khớp nối các xương mu, khi đem so sánh với số tuần thai sẽ cho biết được thai nhi có đang phát triển bình thường hay không.

Cách chính xác nhất để chẩn đoán IUGR là bằng phương pháp siêu âm. Ngay cả khi người mẹ rất chắc chắn về ngày hành kinh và ngày thụ thai của mình thì siêu âm vẫn là cách để có kết quả toàn diện và chính xác nhất về sự phát triển cũng như kích cỡ của thai nhi. Hình ảnh siêu âm của thai nhi qua từng giai đoạn mang thai của người mẹ sẽ được đem ra so sánh để thấy rõ được sự tăng trưởng về kích thước của em bé.

Các thông số tăng trưởng được kiểm tra bao gồm:

- Chu vi vòng đầu.

- Chiều dài xương đùi (từ hông đến đầu gối).

- Chu vi vòng bụng. 

- Lượng máu chảy từ nhau thai qua dây rốn.

Cách phát hiện sớm thai chậm phát triển trong tử cung:

- Trước khi chuẩn bị có thai, người mẹ nên đi thăm khám dù cơ thể đang khoẻ mạnh.

- Lưu giữ tất cả những giấy tờ ghi nhận những bệnh tật mình có.

- Đi khám thai ngay khi mới bị chậm kinh để chẩn đoán chính xác tuổi thai.

- Thăm khám thai: Lưu ý để bác sĩ đo bề cao tử cung. Bề cao tử cung tăng dần theo tuổi thai.

Vào tháng thứ tư, bề cao tử cung là 16cm. Bề cao tử cung sẽ tăng 4cm mỗi tháng cho đến tháng thứ 8. Số đo bề cao tử cung bằng số tuần tuổi thai nhi (ví dụ tuổi thai là 16 tuần thì bề cao tử cung là 16cm).

Tuy nhiên, bề cao tử cung còn phụ thuộc vào bề dày của thành bụng, lượng nước ối, tử cung đổ ra trước hay sau, một thai hay nhiều thai.

Khi bề cao tử cung không tăng hay tăng nhỏ hơn tuổi thai, có thể thai đang chậm phát triển trong tử cung. Khi bề cao tử cung nhỏ hơn tuổi thai khoảng 5cm thì mẹ cần lưu ý là thai nhi có thể bất thường.

Các yếu tố làm tăng nguy cơ thai chậm phát triển

- Các mẹ không được trang bị về kiến thức tiền sản, có chế độ ăn uống không đầy đủ và thường là thuộc các nhóm có thu nhập thấp trong xã hội.

- Các mẹ đã từng có con bị mắc IUGR.

- Hút thuốc lá, sử dụng ma túy bất hợp pháp và uống rượu khi mang thai.

- Những em bé có bất thường về nhiễm sắc thể như hội chứng Down, hội chứng Turner hoặc sự bất thường của một trong các cơ quan chính.

- Những em bé đã bị mắc một chứng bệnh truyền nhiễm như rubella, toxoplasmosis hoặc cytomegalovirus ngay từ trong bụng mẹ.

- Các mẹ bản thân vốn không được khỏe, hoặc những người đã từng bị các biến chứng thai kỳ khác.

- Các mẹ bị huyết áp cao hoặc tiền sản giật.

- Suy nhau thai do nhau thai bất thường hoặc do nhau tiền đạo.

- IUGR thường phổ biến hơn ở những trường hợp mang song thai, đặc biệt là song thai cùng trứng.

- Các mẹ đang có bầu con so (con đầu tiên). Hoặc, mẹ đang mang thai bé thứ năm hoặc sau nữa.

- Yếu tố di truyền cũng đóng một vai trò: Những mẹ bản thân nhẹ cân lúc mới sinh, kết hợp với người chồng cũng ở trường hợp tương tự, sẽ có xu hướng sinh ra những bé bị suy dinh dưỡng.

Những nguy hiểm do thai chậm phát triển

- Tỷ lệ bệnh và tử vong sau sinh ở bé gia tăng.

- Những biến chứng trong sinh và sau sinh gia tăng.

- Thiểu ối (dân gian còn gọi là khô nước ối) cũng thường xuất hiện. Nước ối ít gây nên sự chèn ép dây rốn. Đó là nguyên nhân gây tử vong cho con.

- Khi lớn lên các bé đã từng là thai chậm phát triển trong tử cung sẽ dễ bị những di chứng trầm trọng về thần kinh, kém phát triển trí tuệ; cao huyết áp lúc về già và những biến chứng về tim mạch.

Những dạng khác nhau của chậm phát triển thai

Chậm tăng trưởng đối xứng: Thường diễn ra vào đầu thai kỳ, khi cả đầu và cơ thể thai nhi đều bị nhỏ.

Chậm tăng trưởng đối xứng về cơ bản nghĩa là có sự thấp còi tổng thể trong sự tăng trưởng của thai nhi. Trường hợp này xảy ra khi bào thai bị nhiễm trùng, hoặc bị phơi nhiễm các chất độc hại như nicotine (có trong thuốc lá), ma túy hay rượu.

Chậm tăng trưởng không đối xứng: Diễn ra ở giai đoạn sau 20 tuần khi nhau thai không làm việc hiệu quả như bình thường. Nó diễn ra khi người mẹ bị tiền sản giật, mang đa thai và khi thai nhi có một sự bất thường nào đó.

Điều trị và kiểm soát chứng IUGR

Việc điều trị thường dựa trên việc giám sát chặt chẽ để đảm bảo thai nhi không bị thương tổn. Siêu âm thường xuyên, theo dõi thai nhi, khám tiền sản định kỳ cho người mẹ và thường xuyên cân đo là những cách thức tiêu chuẩn để kiếm soát tình hình.

Khi các bác sĩ và chuyên gia y tế cho rằng em bé nên được ra ngoài hơn là tiếp tục ở lại trong tử cung của mẹ thì sẽ cần phải tiến hành thúc sinh, hoặc mổ lấy thai. Khi đó, rõ ràng phải cân nhắc hết sức cẩn thận giữa những điều được và mất; vì bé sinh non thường có một số rắc rối đi kèm.

Người mẹ cần tăng cường nghỉ ngơi, xin tư vấn của chuyên gia dinh dưỡng, hạn chế căng thẳng và cố gắng giữ tâm trạng bình tĩnh, thoải mái.

Bé mắc chứng IUGR rất dễ bị căng thẳng và kiệt sức. Đó là lý do vì sao phương pháp sinh thường thường không được chọn.

Lưu ý sau sinh

Các em bé mắc IUGR vẫn có thể phát triển rất tốt, miễn là bé không bị bất thường gì.

Mẹ cần cho bé bú mẹ càng sớm càng tốt ngay sau khi sinh. Sữa non là thức ăn hoàn hảo cho bé sơ sinh vì nó giàu calo, béo và kháng thể để chống nhiễm trùng.

Cho bú theo nhu cầu của bé chứ không thể theo giờ giấc định sẵn, cho đến khi em bé đuổi kịp các tiêu chuẩn về thể trạng bình thường.

Thăm khám đều đặn cho bé cũng hết sức quan trọng. Bé cần phải được thường xuyên cân đo và ghi lại trên biểu đồ tăng trưởng để theo dõi. Những bé nào có dấu hiệu đi xuống trên biểu đồ tăng trưởng của mình thì cần phải được các bác sĩ chuyên khoa theo dõi và tư vấn chặt chẽ.

Ngọc Huê (tổng hợp)