Nhiều cha mẹ phát hiện muộn con tự kỷ

Bé tự kỷ nếu được phát hiện sớm (trước 3 tuổi) sẽ có nhiều cơ hội trở thành người bình thường và hòa nhập xã hội. Tuy nhiên, thực tế, phần lớn các em đều được can thiệp muộn.

Bé Bảo (Tây Hồ, Hà Nội) được phát hiện tự kỷ khi 3 tuổi với các biểu hiện như không giao tiếp với người khác (kể cả bố mẹ); thường thu mình trong phòng với ôtô đồ chơi; trò chơi bé có thể chơi cả ngày không chán là quay bánh xe. Cháu nói rất ít, không biết trả lời mà chỉ có thể nhắc lại lời của người khác một cách máy móc, ánh mắt luôn nhìn vào không gian vô định. Bé sợ các con côn trùng (gián, chuột, ruồi, muỗi) và tiếng động từ chiếc máy xay sinh tố, máy sưởi, quạt...

Bố mẹ bé Bảo - một là giảng viên đại học, một là chuyên viên của Bộ ngoại giao. Việc có thai bé là ngoài mong muốn vì mẹ bé sợ ảnh hưởng tới con đường phấn đấu cho sự nghiệp. Trong thời kỳ mang thai và sau sinh, người mẹ luôn cảm thấy ức chế tâm lý. Khi đi làm trở lại, chị giao hoàn toàn việc chăm sóc con cho người giúp việc. Ở nhà ngoài giờ ăn, tắm rửa, bà giúp việc lấy đồ chơi cho cháu tự chơi hoặc mở tivi cho cháu xem. Mọi người đều khen cháu ngoan. Tới khi Bảo 3 tuổi, gia đình mới nhận thấy những bất thường và đưa cháu đi khám. Khi biết cháu bị tự kỷ, bố mẹ đều shock và từ đó mới thay đổi nếp sinh hoạt, dành thêm thời gian cho con.

Bé tự kỷ được can thiệp bằng trò chơi tại khoa tâm bệnh, Bệnh viện Nhi trung ương.

Theo tiến sĩ Nguyễn Thị Hoàng Yến (Phó viện trưởng Viện khoa học giáo dục), ở Việt Nam chưa có số liệu chính thức về tỷ lệ mắc hội chứng tự kỷ. Nghiên cứu mô hình tàn tật ở trẻ em của khoa Phục hồi Chức năng Bệnh viện Nhi Trung ương giai đoạn 2000-2007 cho thấy, số lượng bé được chẩn đoán và điều trị tự kỷ ngày càng đông. Năm 2007, số bé tự kỷ đến khám tăng gấp 50 lần so với năm 2000, số bé đến điều trị tăng gấp 33 lần so với năm 2000.

Theo bà Yến, phát hiện sớm bé tự kỷ đang là vấn đề cấp bách và quan trọng của nhiều nước trên thế giới. Bé tự kỷ nếu được phát hiện sớm sẽ có nhiều cơ hội trở thành người bình thường và hòa nhập xã hội. Trong khi đó, ở nước ta, phần lớn các bác sĩ nhi khoa chưa hiểu rõ về tự kỷ và không có các kỹ năng chẩn đoán sớm, nên rất nhiều bé được phát hiện muộn sau 36 tháng tuổi. Tỷ lệ bé tự kỷ đến khám và được chẩn đoán muộn tại Bệnh viện Nhi trung ương lên tới gần 44%.

Theo bác sĩ Đỗ Thúy Lan (Giám đốc Trung tâm Sao Mai), trước khi được cán bộ y tế phát hiện mắc hội chứng tự kỷ, chỉ có một số bé đi học được giáo viên phát hiện các biểu hiện không bình thường và tư vấn đi khám; còn lại một số bé do bố mẹ bận kinh doanh, công việc... nên để con ở nhà với ông bà hoặc người giúp việc, xem tivi, xem băng đĩa, chơi Ipad nhiều đã làm bé không có cơ hội tương tác và học hỏi các kỹ năng cũng như phát triển ngôn ngữ - giao tiếp dẫn đến tình trạng chậm phát triển trí tuệ nặng thêm.

Ngoài ra, hiện nay, chưa có mô hình dịch vụ phát hiện sớm, can thiệp sớm bé tự kỷ của nhà nước, chưa có mô hình chuyên biệt, mọi dịch vụ đều do tự phát... "Nhiều người không được đào tạo chuyên ngành giáo dục đặc biệt mở trung tâm hoặc nhận gia sư tại nhà, trị liệu ngôn ngữ và dạy bé tự kỷ... đã làm mất đi cơ hội 'vàng' trong can thiệp sớm của bé tự kỷ" - bà Lan nói.

Theo tiến sĩ Nguyễn Thị Hương Giang (Khoa phục hồi chức năng, bệnh viện nhi Trung Ương), bố mẹ có thể nhận biết sớm con tự kỷ dựa vào việc quan sát những dấu hiệu bất thường của bé.

Dấu hiệu nhận biết sớm tự kỷ ở bé 0-6 tháng:

- Hành vi bất thường: Tăng động (kích động khó ngủ, khóc nhiều, khó dỗ dành, hay bị cơn đau quặn bụng do đầy hơi, khó chịu không lý do) hoặc bé thờ ơ, yên lặng, dường như thích ở một mình, ít đòi hỏi cha mẹ chăm sóc.

- Khả năng tập trung kém: Không chú ý hoặc tập trung như các bé cùng tuổi khác. Ít hoặc không nhìn vào mặt người đang nói chuyện.

- Bất thường về vận động: Giảm hoạt động, có tư thế bất thường khi được bế.

Dấu hiệu nhận biết sớm tự kỷ ở bé 6-12 tháng:

- Phát triển các hành vi bất thường: Chơi một mình, chơi với các ngón tay và tay ở trước mặt, sử dụng đồ vật một cách bất thường như gãi, cào hay cọ xát...

- Không chú ý đến người khác.

- Không phát âm hoặc rất ít.

- Bất thường về vận động: Giảm hoạt động hoặc hoạt động quá mức.

- Ít hoặc không sử dụng kỹ năng giao tiếp không lời (vẫy tay chào, tạm biệt, chỉ tay...)

Dấu hiệu nhận biết sớm bé tự kỷ trên 12 tháng:

Bé khiếm khuyết về các kỹ năng giao tiếp xã hội:

- Mất hoặc không đáp ứng với âm thanh.

- Không có hoặc giảm kỹ năng giao tiếp không lời (giao tiếp bằng mắt, cử chỉ tay chân, biểu lộ nét mặt khi vui buồn, gật lắc đầu...). Giao tiếp bằng mắt bất thường (có thể quay đi, tránh không nhìn chăm chăm, ánh mắt đờ đẫn trống vắng hoặc tránh không nhìn khi giao tiếp...).

- Không hoặc ít phát ra âm thanh, không cười thành tiếng. Không nói, chậm nói, nói kém, nói sõi nhưng ít khởi xướng nói, gặp người lạ không nói...

- Hoạt động theo nhóm giảm, khó tham gia vào trò chơi, kỹ năng chơi nghèo nàn, rập khuôn, thờ ơ.

- Hành vi bất thường: Tự đánh mình, đánh người khác, cử động khác thường tay chân (vẫy tay, vê xoắn tay, khi đi kiễng chân... ), tự kích thích mình (hét lên, vẩy tay, chạy vòng tròn, sờ bộ phận sinh dục)...