Táo bón ở bé dưới một tuổi

Táo bón có lẽ là vấn đề rắc rối hay gặp nhất và gây nhiều lo lắng cho các bậc phụ huynh có con dưới một tuổi. 

Dấu hiệu bé bị táo bón

Bình thường, khi thức ăn đã tiêu hoá đi dọc theo ruột, các chất dinh dưỡng và nước được hấp thu, chất thải sẽ trở thành phân. Để phân mềm, cần hội đủ hai điều kiện là lượng nước nằm lại trong phần chất thải vừa đủ và các cơ của ruột già và trực tràng co giãn để đẩy phân dọc theo ruột ra ngoài. Sự rối loạn một trong hai cơ chế này (quá ít nước hoặc nhu động ruột kém) đều có thể gây táo bón.

Tuy nhiên, một khi phân mềm, không rắn, không gây chảy máu hậu môn thì không gọi là táo bón. Vì vậy, không nên vội vàng kết luận bé bị táo bón nếu đến ngày thứ hai, thứ ba bé chưa đi ngoài, tránh các can thiệp không cần thiết.

Thông thường, bé sơ sinh đi ngoài vài lần mỗi ngày, phân mềm, sền sệt, nhất là ở bé bú mẹ. Bé bú bình thường đi ngoài ít lần hơn, phân cứng hơn và sẫm màu hơn. Khi bắt đầu ăn dặm, phân sẽ có khuôn hơn và số lần ít hơn. Trong sữa mẹ có các chất nhuận tràng nên nếu mẹ có chế độ ăn hợp lý, nhiều nước và nhiều chất xơ thì các bé ít khi bị táo bón. Trái lại, các bé dùng sữa công thức thường gặp phải vấn đề rắc rối này hơn.

Việc đánh giá tình trạng táo bón được dựa trên tính chất phân chứ không phải số lần đi ngoài. Táo bón được coi là hiện tượng đi ngoài phân cứng và không thường xuyên. Nhưng như thế nào là không thường xuyên? Hãy xem xét các ví dụ sau:

- Bé Nấm thường đi ngoài đều đặn vào các buổi chiều, phân mềm. Bỗng nhiên 3 ngày mà bé không đi tiêu. Khi ấy, bé được coi là đi ngoài không thường xuyên.

- Bé Bông đi tiêu thất thường. Khi thì 2 ngày bé đi một lần, lúc lại 3 ngày… và phân luôn mềm. Trong trường hợp này, phải 7 ngày không đi tiêu thì mới nói bé đi ngoài không thường xuyên.

Nhận biết thói quen vệ sinh của bé

Đó là cách tốt nhất để xác định bé đi ngoài có thường xuyên hay không. Mẹ có thể ghi chép hoặc đánh dấu vào một cuốn lịch để tiện theo dõi. Việc này giúp mẹ khỏi lo lắng quá nếu tới ngày thứ ba vẫn chưa thấy con đi tiêu. Có thể bé sẽ đi ngoài phân bình thường vào ngày thứ tư.

Ở độ tuổi 3-4 tháng, các bé thường tự điều chỉnh lịch trình đi ngoài. Sẽ không có gì lạ nếu bé trước đó vẫn đi ngoài bình thường, nay dừng lại vài ngày không đi. Những thay đổi này cũng thường xuất hiện ở độ tuổi 6 tháng, khi bắt đầu cho bé ăn dặm. Nếu thấy bé ăn ngủ bình thường, không quấy khóc, không nôn, bụng mềm thì cần tiếp tục theo dõi. Hãy kiên trì, chú ý theo dõi các biểu hiện bất thường ở bé. Có thể bé phải mất cả tuần để trở lại lịch trình bình thường. 

Trong lúc chờ đợi, hãy áp dụng các biện pháp hỗ trợ. Khi bé đi ngoài trở lại, hãy so sánh các tiêu chí sau để xem bé thực sự bị táo bón hay đang điều chỉnh lịch trình. Nếu mẹ trả lời "có" cho những câu hỏi dưới đây, hãy bắt tay vào điều trị táo bón cho bé:

• Phân bé cứng, có nhiều cục nhỏ như phân dê? 

• Lịch đi ngoài của bé đột nhiên thay đổi? Bé đột ngột không đi ngoài không có lý do gì? 

• Phân có lẫn vệt máu bên ngoài, biểu hiện của rách hậu môn? 

• Bé quấy khóc bất thường? Bé thôi quấy sau khi đi ngoài rất nhiều phân?

Chứng đi ngoài khó tiêu

Ở độ tuổi 0-6 tháng, bé có thể mắc chứng khó đi ngoài. Bé kêu khóc nhăn nhó một lúc lâu (20-30 phút), mặt đỏ bừng rồi mới đi ngoài ra phân mềm, không có máu. Nỗi kinh hoàng này có thể xuất hiện vài lần mỗi ngày, khiến bé mệt mỏi và bố mẹ hoang mang lo lắng.

Điều khác biệt chủ yếu giữa bé thường xuyên táo bón và bé mắc chứng khó đi ngoài là phân của bé mắc chứng khó đi ngoài vẫn mềm. Thăm khám thấy bé vẫn khoẻ mạnh, vui vẻ, phát triển bình thường, tăng cân đều, ngủ tốt, không trớ nhiều.

Mẹ đừng quá lo lắng. Bé đang "khổ công" học cách đẩy phân ra ngoài một cách hiệu quả. Muốn vậy, bé phải biết cùng lúc vừa tăng áp lực trong ổ bụng vừa giãn cơ vùng đáy chậu. Điều này không dễ dàng và bé cần tập luyện. Khi khóc, bé đang cố gắng làm tăng áp lực trong ổ bụng, ép phân xuống để tống ra ngoài. 

Nếu bác sĩ chẩn đoán là bé mắc chứng khó đi ngoài, cách tốt nhất là chờ đợi. Chứng bệnh này thường kéo dài 1-2 tuần, đôi khi có thể dài hơn và sẽ tự qua đi. Nghiên cứu của Mỹ công bố năm 2002 cho thấy, những cố gắng điều trị bằng thuốc nhét hậu môn hoặc kích thích trực tràng bằng cặp nhiệt độ không giúp giảm hiện tượng này.

Một khi đã thiết lập được thói quen, bé sẽ không rên rỉ nữa. Nếu điều này vẫn làm mẹ băn khoăn, hãy cho bé ngồi vào chậu nước ấm, hoặc giữ bé ở tư thế các bà mẹ hay xi con (cho chân ép vào bụng) để bé dễ đi ngoài hơn.

Táo bón ở bé bú mẹ hoàn toàn

Sữa mẹ chứa chất nhuận tràng tự nhiên khiến bé ít khi bị táo bón. Thông thường, bé bú mẹ hoàn toàn và bú đủ no (đủ sữa cuối cữ) phải đi ngoài hàng ngày, hoặc ít ra là hai ngày một lần. Tuy nhiên, việc đi ngoài không thường xuyên không nhất thiết là dấu hiệu của táo bón. Hai khả năng có thể xảy ra:

- Thứ nhất, bé không thuộc kiểu đi ngoài hàng ngày. Có thể bé thuộc loại đi ngoài 2-3 ngày một lần, tính chất phân mới là yếu tố quyết định.

- Thứ hai, có thể bé đói do chưa bú đủ lượng sữa cuối cữ. Trường hợp này, không phải sữa của mẹ kém chất lượng. Bé đói là do kỹ thuật, tư thế và thời gian cho con bú của mẹ chưa được hoàn hảo.

Thông thường, nếu bé đi tè đều đặn, mẹ có thể yên tâm là bé được cung cấp đủ nước. Tuy nhiên điều này chỉ nói lên rằng bé đã bú đủ lượng sữa đầu cữ (loại sữa trong, nghèo chất béo và năng lượng, tiết ra ngay đầu cữ bú). Mẹ không thể biết bé có nhận đủ sữa cuối cữ (loại sữa đặc hơn, nhiều chất béo và năng lượng hơn, được tiết ra vài phút sau khi bé bắt đầu bú) hay không.

Sự mất cân bằng sữa đầu cữ và sữa cuối cữ có thể khiến bé đi ngoài không thường xuyên, bị chứng đau bụng, đi ngoài khó khăn, phân xanh, nhiều nước và nổi bọt. Bé tăng cân chậm (tăng cân đều đặn là dấu hiệu cho thấy bé đã bú đủ). Chỉnh sửa kỹ thuật cho con bú sẽ giúp cải thiện tình hình. Hãy cho bé bú mẹ đủ lâu để được nhận đủ lượng sữa giàu chất dinh dưỡng, điều này giúp bé phát triển bình thường.

Khi bé được 6 tháng và bắt đầu ăn dặm, thói quen vệ sinh có thể có những thay đổi. Mẹ không nên lo lắng quá. Hãy kiên nhẫn và cho bé uống thật nhiều nước.

Điều trị táo bón cho bé tại nhà

Uống đủ nước: Chú ý cho bé uống đủ nước. Bắt đầu từ một thìa soup nước mỗi ngày, dần dần tăng lên thành 120-180ml/ngày khi bé được một tuổi. Chú ý pha sữa công thức đúng tỷ lệ, ít nước quá có thể dẫn đến táo bón, còn nhiều nước quá có thể gây suy dinh dưỡng.

Chọn sữa bột: Nếu bé bắt đầu bị táo bón từ khi mẹ chuyển sang một loại sữa mới thì hãy đổi về sữa ban đầu. Các loại sữa khác nhau có thể gây phản ứng khác nhau ở bé. 

- Nếu dùng sữa nào cũng bị táo bón thì hãy thử dùng sữa được chế biến từ Whye protein, thành phần đạm có giá trị cao nhất trong sữa bò. Protein này sau đó lại tiếp tục được phân giải thành những phần nhỏ hơn, dễ hấp thu với cơ thể.

- Nếu sữa bột loại này vẫn không ổn, mẹ có thể chuyển sang sữa công thức từ đậu nành, và cuối cùng là thử sữa ít gây dị ứng (những sản phẩm này hiệu quả với bé bị dị ứng sữa bò). 
  
- Đừng chuyển bé sang sữa nghèo sắt vì điều này ảnh hưởng không tốt cho sức khoẻ, có thể gây thiếu máu. Nghiên cứu của Mỹ cho thấy, sự hiện diện của sắt trong sữa bột công thức không ảnh hưởng tới tỷ lệ táo bón của bé. 

Ngoài ra, mẹ cũng cần áp dụng một số biện pháp bổ sung như: 

• Cho bé ăn bữa nhỏ, chia thành nhiều bữa hơn, tạo điều kiện cho ruột tiêu hoá sữa tốt hơn. Tốt nhất là chia đôi từng bữa sữa và tăng số lần ăn lên gấp đôi. 

• Hạn chế các thức ăn chứa gạo, chuối. Thay bột gạo bằng ngũ cốc khác như bột lúa mạch chẳng hạn. 

• Có thể cho bé dùng nước ép mận, lê vì chúng có tính nhuận tràng cao. 

• Quan sát kỹ, khi nào thấy bé có biểu hiện muốn đi ngoài như nhăn mặt, rên rỉ, rặn… thì nhanh chóng dùng các biện pháp hỗ trợ để giúp bé đi ngoài dễ dàng.

Nước quả: Việc tiếp theo mẹ có thể thử khi bé bị táo bón là thêm nước mận pha loãng vào bình sữa của bé hoặc hoà với sữa mẹ đã được vắt ra bình. Ví dụ:  
 
• Với bé trên 6 tháng, hoà 30ml nước mận với 120ml sữa công thức hoặc sữa mẹ (tỷ lệ 1:4), cho bé uống 1-2 lần/ngày tới khi đi ngoài bình thường.
 
• Nếu bé không thích sữa pha với nước mận thì mẹ có thể cho bé uống nước mận pha loãng riêng, theo tỷ lệ nước mận/nước lọc từ 1:4 đến 1:2. 

Vì nhiều bé không thích vị nước mận nên với bé trên 6 tháng, hãy thử dùng nước táo pha với nước mận hoặc dùng nước táo thay thế. Tuy không tác dụng nhanh như nước mận nhưng nếu kiên trì sử dụng nó vẫn đem lại kết quả.

Massage: Dùng đầu ngón tay của mẹ nhẹ nhàng xoa bụng của bé theo chiều kim đồng hồ, ấn nhẹ ở phía bên phải. Bụng mềm là tốt, bụng cứng là biểu hiện của táo bón. Thực hiện động tác này 5-10 phút. Nếu bụng chướng, cần đưa bé đi khám bác sĩ.

- Nắm hai chân của bé ở phần mắt cá rồi quay như khi bé đạp xe đạp. Động tác này làm tăng áp lực cơ bụng lên ruột, giúp bé đi ngoài dễ hơn. Thực hiện động tác này 5-10 phút. 

- Bế bé quanh nhà trong tư thế ngồi xổm (đặt bé lên cánh tay của mẹ, chân bé gập vào bụng, ngồi chồm hỗm như con nhái). Tư thế này làm tăng áp lực lên trực tràng, giúp bé đi ngoài dễ dàng hơn.

Nên thực hiện các biện pháp này trước bữa ăn, nhiều lần trong ngày. Nếu bé vẫn không chịu đi, mẹ có thể thử biện pháp sau:

- Massage cho bé trong bồn tắm: Phương pháp này gây phiền toái cho việc dọn dẹp nhưng khá hiệu quả ở một số bé. Ngâm mình bé trong chậu nước tắm sao cho nước ngập ngang ngực. Nhẹ nhàng massage vùng bụng theo chiều kim đồng hồ. Nước làm bé thư giãn. Khi thấy bé có biểu hiện muốn rặn, hãy nâng cao 2 chân của bé và ép về phía bụng. Chờ một lát và chuẩn bị tinh thần thu dọn phân của bé trong bồn tắm. Mẹ có thể thực hiện bài tập này mỗi ngày một lần.

- Ngoài ra, khi thay tã, hãy nhẹ nhàng lau tròn xung quanh hậu môn, động tác này cũng giúp kích thích bé đi ngoài.

Phòng táo bón cho bé

Để phòng táo bón cho con, mẹ nên cho con ăn nhiều rau, hoa quả, khoai lang, đậu và phải chú ý cho bé uống nhiều nước. Hằng ngày, mẹ phải tập cho bé đi ngoài vào một giờ nhất định, tốt nhất là buổi sáng. 

Ngọc Huê (tổng hợp)