Mùa viêm tiểu phế quản

Thời tiết chuyển sang mùa thu đang là điều kiện thuận lợi cho các bệnh đường hô hấp phát sinh, đặc biệt là đối với các bé, trong đó bệnh viêm tiểu phế quản đang gia tăng cả ở trong Nam, ngoài Bắc.

Tại Bệnh viện Nhi Trung ương và Bệnh viện Nhi đồng 1 - 2 (thành phố Hồ Chí Minh), mỗi ngày tại mỗi bệnh viện có tới vài chục bé đến khám bệnh và nhập viện vì căn bệnh này. Đây cũng là bệnh chiếm 40% số ca bệnh phải vào điều trị tại các khoa hô hấp nhi hằng năm. Tuy nhiên vẫn có thể phòng ngừa bệnh hữu hiệu nếu biết cách.

Viêm tiểu phế quản là căn bệnh hàng đầu ở các bé

Viêm tiểu phế quản (VTPQ) là bệnh viêm nhiễm cấp tính của các phế quản kích thước nhỏ, có đường kính dưới 2 mm hay còn gọi là các tiểu phế quản. Thành của các TPQ này không có sụn, chỉ có cơ trơn nên dễ bị co thắt, xẹp lại khi bị viêm. VTPQ là bệnh chỉ xảy ra ở bé dưới 24 tháng tuổi, thường gặp nhất là 3-6 tháng tuổi. Khi mắc bệnh, các PQ nhỏ này bị viêm, sưng phù, tiết nhiều dịch làm cho đường thở của bé bị chít hẹp, thậm chí tắc nghẽn.

Triệu chứng ban đầu thường thấy nhất là tình trạng bé ho, chảy nước mũi trong, sốt vừa hoặc cao. Sau từ 3- 5 ngày thì bé ho ngày một nhiều, xuất hiện thở khó, thở rít. Những trường hợp nặng thì tím tái, thậm chí ngừng thở. Những bé đến viện khi thăm khám thường thấy nhịp thở của bé nhanh, sốt vừa, xuất hiện các cơn co kéo hô hấp, lồng ngực bị rút lõm, bé thở rên. Tiếng thở có thể nghe ran rít, ran ngáy, thông khí phổi kém.

Sau đó, bé ho nhiều hơn kèm khò khè và có thể bị khó thở (thở nhanh hơn, thở co kéo lồng ngực). Nặng hơn nữa bé có thể bỏ bú, tím tái. Bệnh có triệu chứng tương tự hen suyễn. Thông thường, bé sẽ khò khè kéo dài khoảng 7 ngày, ho giảm dần trong khoảng 14 ngày rồi khỏi hẳn nếu được chăm sóc tốt. Tuy nhiên, khoảng 1/5 trường hợp bệnh có thể kéo dài nhiều tuần lễ.

Biến chứng thường gặp của bệnh là suy hô hấp, viêm phổi (do dễ bị bội nhiễm), xẹp phổi, viêm tai giữa. Cần lưu ý là bệnh có thể sẽ nặng hơn, kéo dài hơn, nhiều biến chứng hơn và tử vong cũng cao hơn trong các trường hợp sau: bé dưới 3 tháng tuổi, bé sinh non - nhẹ cân, bé suy dinh dưỡng nặng, bé có sẵn bệnh tim, phổi, suy giảm miễn dịch. Đây là những bé có yếu tố nguy cơ cần được cho nhập viện sớm khi bị VTPQ. Ngoài ra, bệnh cũng có khả năng tái phát.

Gần đây, người ta cũng đề cập đến mối liên quan của VTPQ với bệnh hen. Sau khi bị VTPQ, đường thở của bé sẽ trở nên nhạy cảm hơn và khoảng 1/3 bé bị VTPQ có thể diễn tiến thành hen sau này.

Nguyên nhân bé bị viêm tiểu phế quản

Tác nhân làm cho bé bị VTPQ thường là do các virus, đứng hàng đầu là virus hợp bào hô hấp (virus Respiratoire Syncytial viết tắt là VRS), chiếm 30- 50% các trường hợp mắc bệnh.

Virus này có 2 điểm đặc biệt: Có khả năng lây lan rất mạnh nên bệnh có khả năng xảy ra thành dịch; Người lớn, bé lớn cũng có thể bị nhiễm VRS nhưng biểu hiện thường nhẹ, chỉ như cảm ho thông thường. Nhưng nếu bé dưới 2 tuổi bị lây nhiễm có thể biểu hiện dưới dạng nặng là VTPQ. Bệnh có thể có quanh năm nhưng thường vào mùa mưa (các tỉnh phía Nam), hay mùa lạnh (các tỉnh phía Bắc). Virus cúm và á cúm cũng gây bệnh cho khoảng 25% số bé bị VTPQ. Ngoài ra phải kể đến Adenovirus với 10% số mắc.

Nếu bé sống trong vùng có dịch cúm hay viêm đường hô hấp trên (do virut hợp bào) thì tỷ lệ bị lây nhiễm rất cao do sức đề kháng ở cơ thể bé còn quá yếu, nhất là bé đang ở tuổi bú mẹ mà không được bú đầy đủ sữa mẹ. Những bé từng bị ốm do nhiễm virut trước đó như viêm mũi họng, viêm amydal, viêm VA... đều có nguy cơ dễ nhiễm bệnh nếu không được chăm sóc tốt. Các trường hợp bé bị bệnh tim bẩm sinh, sống trong môi trường hút thuốc lá thụ động, bị bệnh phổi bẩm sinh hay bị suy giảm miễn dịch đều có nguy cơ cao mắc phải VTPQ.

Điều trị và phòng bệnh

Những bé có dấu hiệu sau cần được nhập viện sớm: có dấu hiệu nặng như khó thở, bú kém, tím tái; có biến chứng: suy hô hấp, viêm phổi, xẹp phổi...; có yếu tố nguy cơ (như đã nêu trên). Ngoài ra, các trường hợp VTPQ nhẹ, không có biến chứng, không có yếu tố nguy cơ thì có thể được chăm sóc tại nhà.

Chăm sóc tại nhà: Tiếp tục cho bé bú hay ăn uống đầy đủ. Cần cho bé uống nhiều nước để tránh thiếu nước. Cần làm thông thoáng mũi cho bé để giúp bé dễ thở hơn và bú tốt hơn. Có thể nhỏ mũi 2-3 giọt nước muối sinh lý sau đó làm sạch mũi cho bé. Cho bé dùng thuốc đúng như chỉ dẫn của thầy thuốc. Tránh khói thuốc lá vì có thể làm bệnh của bé nặng hơn và dễ bị hen sau này. Cần đi tái khám đúng hẹn của bác sĩ.

Chăm sóc tại bệnh viện: Đối với các thể thông thường, không có suy hô hấp thì ngay khi vào viện, các bác sĩ sẽ tiến hành hút thông đường thở, giải phóng các chất xuất tiết. Dùng khí dung ẩm thuốc giãn phế quản có tác dụng nhanh như ventolin, bricanyl, salbutamol. Kết hợp với lý liệu pháp hô hấp, vỗ rung, hút đờm. Những bé sốt cao, nôn, thở nhanh phải bù đủ dịch và điện giải theo nhu cầu cơ thể bé. Cần cho bé dinh dưỡng đủ chất và cân nhắc cẩn thận trước khi sử dụng kháng sinh.

Đối với những trường hợp nặng có suy hô hấp thì phải sử dụng liệu pháp oxygen, hút thông đường hô hấp trên, dùng thuốc giãn phế quản đường khí dung ẩm, truyền nước, điện giải theo nhu cầu cơ thể bù lượng thiếu hụt. Nếu những biện pháp trên không cải thiện tình trạng suy hô hấp thì phải tiến hành đặt nội khí quản và các biện pháp hô hấp hỗ trợ khác. Chỉ sử dụng kháng sinh khi có biểu hiện viêm nhiễm thứ phát, không nên dùng steroid cho bé.

Muốn phòng bệnh hiệu quả, các bà mẹ hãy cho bé bú sữa mẹ đến 2 tuổi, không để bé bị lạnh, giữ cho môi trường sống của bé được trong lành, không cho bé tiếp xúc với khói bếp than, khói thuốc lá, mầm bệnh. Những bé bị các bệnh tim, phổi bẩm sinh càng đặc biệt lưu ý.

Theo BS. Nguyễn Thanh Châu (SK & ĐS)